DeRat p.
STUDIORUM RATIONE
81
III
Et principio, quod ad scientiarum attinet
instrumenta, a critica hodie studia inauguramur: quae, quo suum
primum verum ab omni, non solum falso, sed falsi quoque suspicione
expurget, vera secunda et verisimilia omnia aeque ac falsa mente
exigi iubet. Incommode quidem: nam adolescentibus quam primum
sensus communis est conformandus, ne in vita agenda aetate firmati
in mira erumpant et insolentia. Ut autem scientia a veris oritur,
error a falsis, ita a verisimilibus gignitur sensus communis.
Verisimilia namque vera inter et falsa sunt quasi media: ut quae
fere plerumque vera, perraro falsa. Itaque, cum maxime
adolescentibus sensus communis educi deberet, verendum ne iis
nostra critica praefocetur. Praeterea sensus communis, ut omnis
prudentiae, ita eloquentiae regula est: nam saepe oratores magis
caussa laborant vera, quae nihil verisimile habeat, quam falsa,
quae credibili ductu constet. Quare periculum subest, ne nostra
critica adolescentes reddat eloquentiae ineptiores. Denique nostri
critici ante, extra, supra omnes corporum imagines suum primum
elocant verum. Sed id adolescentibus immature atque acerbe
praecipiunt. Nam ut senectus ratione, ita adolescentia phantasia
pollet: neque sane pueris, quae beatissimum futurae indolis
specimen semper habita est, excaecari ullo modo oportet. Et
memoriam, quae cum phantasia, nisi eadem, certe pene eadem est, in
pueris, qui nulla alia mentis facultate praestant, excoli impense
necesse est: neque ingenia ad artes, quae phantasia, vel memoria,
vel utraque valent, ut pictura, poëtica, oratoria, iurisprudentia,
quicquam sunt hebetanda: neque critica, quae omnium artium
scientiarumque instrumentum nostris commune est, ulli debet esse
impedimento. Haec incommoda declinabant antiqui, quibus geometria
ferme omnibus erat logica puerorum. Nam medicos imitati, qui, quo
natura vergit, incumbunt, scientiam iis, quae sine acri imagines
conformandi vi haud recte percipi potest, tradebant; ut nulla vi
naturae facta, sed sensim, et placide pro aetatis ingenio
consuefierent rationi.